Próchnica zębów zgodnie z WHO to proces patologiczny, pochodzenia zewnątrzustrojwego, który prowadzi do odwapnienia twardych tkanek zęba i w rezultacie do ich proteolitycznego rozpadu. Degradacji tkanek dokonują paciorkowce próchnicotwórcze: Streptococcus mutans, S,mitis, S. subrinus oraz Actinomyces, a także pałeczki kwasu mlekowego.
Od czego się wszystko zaczyna ?
Trawienie węglowodanów ulegających fermentacji ma swój początek w jamie ustnej. W ślinie zawarty jest enzym, który rozkłada wielocukry. Drobnoustroje płytki nazębnej metabolizują te cukry i produkują kwasy niszczące szkliwo, a także rozmaite antygeny i substancje, które doprowadzają do zapalenia dziąseł. Gdy zęby nie zostaną z nich oczyszczone w miarę jak najszybciej i będą poddawane ich niszczycielskiemu działaniu to pod wpływem czasu, kwasy niszczą minerały znajdujące się na powierzchni zęba, doprowadzając do próchnicy. Czas potrzebny do wyprodukowania kwasu to około 60 minut lub czasem więcej.
Czynniki powstawania próchnicy zębów
Zródło: www.czytelniamedyczna.pl
Metody eliminowania cukru z diety
Od lat trwają próby nad zastąpieniem cukru innymi substancjami, które nie będą się przyczyniać do rozkładu bakterii na kwasy. Patrząc na szereg badań najbardziej korzystne działanie przeciwpróchnicze ma ksylitol. Jest często określany mianem alkoholu cukrowego, który jest w malinach, truskawkach, poziomkach, a także w śliwkach. W krajach skandynawskich jest otrzymywany z kory brzozy. Na świecie do wytwarzania ksylitolu głównie służy kukurydza. Do najważniejszych cech ksylitolu zaliczyć można to, że zmniejsza adhezję i wzrost płytki nazębnej, zwiększa wydzielanie śliny, przez co jest wzmożone oczyszczanie powierzchni zębów.
Częstość spożywania cukrów jest jednym z najistotniejszych czynników doprowadzających do procesu próchnicy. Duża ilość przekąsek węglowodanowych, brak ustalenia czasu ich spożycia, jedzenie przed zaśnięciem to punkty, które gwarantują nam ubytki próchnicowe. Picie soków owocowych, napojów kolorowych, gazowanych, to także prosta droga do częstszych wizyt u stomatologa. Żywność i napoje, które predysponują do powstania próchnicy, powinny zostać zminimalizowane do głównych posiłków.
Co jeść, by nie dopuścić do próchnicy?
Dieta na zdrowe zęby nie jest skomplikowana. W żywności, którą spożywamy można znaleźć sporo składników, które korzystnie wpływają na nasze uzębienie. Sery żółte oraz tłuszcze pokrywają powierzchnie zębów cienką powłoką ochronną i w efekcie zmniejszają stopień kleistości pokarmów. Istotne jest także to, że bakterie płytki nazębnej nie tworzą z nich kwasów. Świeże twarde owoce i warzywa jak kalarepa, marchew, jabłka, rzodkiewki oczyszczają zęby z miękkich osadów. Orzechy, pieczywo razowe również oczyszczają powierzchnie zębów oraz zwiększają wytwarzanie śliny, która rozgęszcza cukry i w dużej mierze neutralizuje kwasy.
Składniki mineralne i witaminy niezbędne dla zdrowych zębów
Zdrowa dieta na zęby powinna na pewno obfitować w wapń. Jest fundamentalnym składnikiem budulcowym kośćca, zapewnia twardość zębów. Przy niedoborze wapnia mogą pojawić się uszkodzenia w strukturze zęba. Najwięcej wapnia znaleźć można w mleku i jego przetworach, konserwach rybnych zawierających kościec, jak sardynki czy szproty. Wapń jest również w produktach roślinnych typu pieczywo, kasze gruboziarniste, suche nasiona roślin strączkowych. Rola fosforu także jest ważna, bo jest niezbędny do prawidłowego wchłaniania wapnia. Fosfor można odnaleźć w większości produktów spożywczych. Magnez to także ważny element diety na zęby. Ze względu na to, że jest składnikiem chlorofilu, występuje w zielonych częściach roślin. Oprócz warzyw liściastych odpowiednie stężenie magnezu jest w kiełkach zbóż, otrębach, nasionach roślin strączkowych, kukurydzy, bananach, a także migdałach, orzechach. Znaleźć go można w kakao, czekoladzie. Kolejnym niezastąpionym mikropierwiastkiem w diecie na zęby jest fluor. To jego działanie prowadzi do uzyskania prawidłowej, twardej struktury zęba. Fluor podnosi odporność na próchnicę. Jeśli chodzi o jego źródła to jest w wodzie pitnej, rybach morskich, herbacie, w niewielkich ilościach w mleku oraz warzywach. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) idealne stężenie fluoru w wodzie powinno mieć 1 mg/l.
Jeżeli dieta na zdrowe zęby ma mieć prawidłowy skład jakościowy to, oprócz składników mineralnych, nie może zabraknąć witamin. Niedobór witaminy A i C może doprowadzić do nieprawidłowości w strukturze szkliwa. Oprócz tego witamina A pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu błon śluzowych jamy ustnej. W ten sposób zapobiega rozwojowi infekcji i procesów zapalnych w obrębie jamy ustnej. Najlepszym źródłem witaminy A są produkty pochodzenia zwierzęcego. Największe ilości są w tłuszczach rybich, czyli w tranie, a także w wątrobie, pełnotłustym mleku, maśle, śmietanie, serach i żółtkach jaj. Witamina C zapobiega krwawieniu oraz zaczerwienieniu dziąseł. Brak witaminy C w organizmie wywołuje szkorbut. Choroba ta prowadzi do stanów zapalno-martwiczych dziąseł oraz wypadania zębów. Witaminę C można znaleźć w największych ilościach w owocach. W ścisłej czołówce są owoce dzikiej róży, jagodowe, cytrusowe oraz zielona pietruszka, warzywa kapustne, papryka, chrzan i ziemniaki. W diecie na zdrowe zęby nie można zapomnieć o witaminach z grupy B. Witamina B2 jest sprzymierzeńcem błon śluzowych jamy ustnej, chroni przed zajadami w kącikach ust, zapaleniem języka. Występuje w mleku i jego przetworach, jajach i gruboziarnistych produktach zbożowych. B6 również chroni błony śluzowe, a B12 pomaga wzmocnić strukturę zębów. Witamina B6 w większych ilościach jest w drożdżach, kiełkach pszenicy, otrębach pszennych oraz nasionach roślin strączkowych, orzechach. Z kolei najlepszym źródłem witaminy B12 są wątroba i nerki. W mniejszym stężeniu jest w mięsie, mleku i jego przetworach, żółtkach jaj. Witamina D jest niezbędna w przyswajaniu wapnia. Wzmaga jego resorpcję i jest konieczna w jego transporcie. Oprócz tego, witamina D bierze udział w procesie mineralizacji szkliwa. Brak jej dostatecznej ilości w diecie powoduje niedorozwój szkliwa w postaci zagłębień, przebarwień. W produktach spożywczych witamina D występuje w małym stężeniu. Prawie 80% człowiek czerpie ją z syntezy w skórze. W żywności jest w jajach, maśle, mleku, serach. Największa dostępna ilość występuje w tłuszczach rybich i ssaków morskich.
Czym jest kwasowa erozja szkliwa?
Poprzez działanie procesów chemicznych z współwystępowaniem kwasów i różnych związków chelatujących na obszarze zęba, dochodzi do powierzchownych strat tkanek zęba. Ubytki zwykle zlokalizowane są od strony policzkowej lub od strony przedsionka jamy ustnej. Charakteryzuje je to, że są płaskie o gładkiej, lśniącej strukturze. Ryzyko wystąpienia erozji pojawia się w momencie, gdy współczynnik pH spada poniżej 5,5. Erozje wewnątrzpochodne związane są przede wszystkim z cofaniem treści pokarmowej, co ma miejsce podczas choroby przewodu pokarmowego jak: zapalenie błony śluzowej żołądka, wrzody, choroba refluksowa przełyku, cukrzyca, przewlekłe wymioty, zaburzenia gospodarki wodnej organizmu, kserostomia (zaburzenie wydzielania śliny).
Gdy kwasowa erozja szkliwa dotyczy czynników zewnątrzpochodnych ubytki umiejscowione są na powierzchniach wargowych zębów górnych. Największymi winowajcami są napoje gazowane, soki (szczególnie cytrynowy, grejpfrutowy, jabłkowy i pomarańczowy), napoje energetyczne oraz izotoniczne ze względu na występowanie w składzie kwasów, a także ocet winny, sosy typu winegret, białe wino, piwo. Z owoców sprzyjających kwasowej erozji szkliwa należy wymienić rabarbar, grapefruit, jabłka, porzeczki, wiśnie, maliny, śliwki. Jeśli chodzi o warzywa to szczaw, szparagi, brukselka, pomidory.
Te nawyki lepiej zmień !
Do tendencji wzmagających kwasową erozję szkliwa zalicza się:
-
- picie napojów gazowanych w częstotliwości 4-6 razy w tygodniu,
- picie napoju owocowego ponad 2 razy dziennie,
- spożywanie napojów energetycznych więcej niż raz w tygodniu
Co jeść by pozbyć się przykrego zapachu z jamy ustnej ?
Brak odpowiedniej higieny jamy ustnej, zapominanie o czyszczeniu języka na którym gromadzą się bakterie beztlenowe, wytwarzające lotne związki siarki – główni winowajcy nieświeżego oddechu, nieprawidłowe uzupełnienia protetyczne pod które wnikają resztki pokarmowe, ubytki próchnicowe, kserostomia czyli zaburzenia w wydzielaniu śliny, to również przyczyna halitozy. Dodatkowo niekorzystnie wpływają produkty spożywcze konsumowane przez nas typu cebula, czosnek, które zawierają duże ilości lotnych związków siarki oraz allicynę – siarkoorganiczny związek chemiczny, napoje słodzone gazowane oraz spożywane w zbyt dużej ilości tłuszcze zwierzęce i nabiał. Dzieje się to w wyniku procesów gnilnych zachodzących w jamie ustnej. Używki jak napoje alkoholowe, papierosy również nie są sprzymierzeńcami świeżego oddechu.
Na poprawę zapachu wpływają nasiona anyżu, pietruszka, rumianek, szałwia, cynamon, mentol, goździki, pietruszka, nasiona kopru włoskiego. Wymienione produkty działają odkażająco, odświeżająco. Włączenie do diety na zdrowe zęby probiotyków, również jest dobrym pomysłem. Przy odpowiedniej ich podaży, praca przewodu pokarmowego odbywa się prawidłowo i nie ma żadnych zaburzeń, które mogłyby doprowadzić do halitozy. W trosce o świeży oddech pomaga picie zwiększonej ilości wody. Odpowiednie nawodnienie organizmu wpływa na nawilżenie błon śluzowych jamy ustnej. Ważne jest, aby wybierać wodę obfitującą w jony wodorowęglanowe – zobojętni ona kwaśne środowisko jamy ustnej i co za tym idzie zahamuje rozwój mikrobów.
Wpływ alergii pokarmowej na zmiany w jamie ustnej
W wyniku spożytego pokarmu lub zażytych doustnie lekarstw, może wystąpić alergiczne zapalenie jamy ustnej. Objawy są różnorodne i mogą być mylone z innymi jednostkami chorobowymi obejmującymi jamę ustną jak: liszaj płaski czy rumień wielopostaciowy. Zmiany te są czerwone, suche, lśniące, zlokalizowane w obrębie jednego konkretnego obszaru lub rozlane na całą jamę ustną. Nietypową reakcją jest OAS (Oral Allergy Syndrom). Istotą tej reakcji jest związek z atopią na pyłki roślin, sierść zwierząt lub roztocza. Objawami OAS są świąd, pieczenie, zaczerwienie z towarzyszącym obrzękiem błony śluzowej.
Próchnica zębów towarzyszy ludziom od zarania dziejów. Wydawać by się mogło, że skoro jest znana całe wieki to już dawno powinna zostać odnaleziona skuteczna metoda na jej zwalczenie i już nie powinna występować w społeczeństwie. Owszem, metod profilaktyki jest cała gama, ale podstawowym warunkiem w prewencji jest kompleksowa, wielopostaciowa ochrona zębów. Zmiana stylu życia, korekta błędnych nawyków żywieniowych, regularna kontrola lekarza stomatologa i indywidualny reżim higieniczny są gwarantem sukcesu.
Bibliografia :
- Barnettred L.V.:Wydanie I polskie pod redakcją Marka Bladowskiego. Asystowanie w stomatologii, podręcznik dla asyst i higienistek stomatologicznych. Wydawnictwo medyczne Urban &Partner. Wrocław, 2006.
- Bujko J.: Podstawy dietetyki, wydanie 2. Wydawnictwo SGGW . Warszawa 2008.
- Chorzewska E., Wasilczuk U., Marczuk-Kolada G., Obidzińska M., Łuczaj -Cepowicz E., Kuźmiuk A.: Wpływ nawyków żywieniowych i wykształcenia rodziców na intensywność próchnicy u dzieci w wieku przedszkolnym. Nowa Stomatol 2015; 20(4): 142-148.
- Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka, żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa, 2016.
- Dubielecka M., Słotwińska S.: Motywacja prozdrowotna matek a praktyczne zastosowanie wzorców zachowań higieniczno – dietetycznych w opiece nad małym dzieckiem. Mag Stomatol 2010, 7-8:88-98.
- Fejerskov O., Kidd E.: Próchnica zębów. Choroba próchnicowa i postępowanie kliniczne. Kaczmarek U.: (red.), Wydawnictwo Urban & Partner. Wrocław, 2012.
- Grzymisławski M., Gawęcki J.: (red.). Żywienie człowieka zdrowego i chorego T II. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa, 2011.
- Jańczuk Z.: (red.) Etiologia próchnicy. Podręcznik dla asystentek i higienistek stomatologicznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa, 2015.
- Lachowicz L., Turska E.: Biochemia jamy ustnej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa, 2008.
- Nędzi-Góra M.: (red.). Medycyna Jamy Ustnej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa, 2013.
- Olczak-Kowalczyk D., Mysiak-Dębska M., Dębska-Łasut K., Grzebieluch W., Kaczmarek U.: Pożywienie a próchnica zębów. Część 1. Mleko i produkty mleczne. Nowa Stomatol 2017; 22(1): 30-38.