Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, na którą z roku na rok, choruje coraz większa ilość osób. Jest to ogromne wyzwanie, zarówno dla lekarzy, jak i dietetyków. Wśród objawów cukrzycy wyróżnia się przede wszystkim trwałą hiperglikemię (zwiększony poziom glukozy we krwi), a także podwyższony poziom cukru na czczo oraz pomiędzy posiłkami i bezpośrednio po nich. Przyczyną choroby jest niedobór insuliny (cukrzyca typ 1) lub insulinooporność (cukrzyca typ 2).
Leczenie żywieniowe w cukrzycy jest konieczne, niezależnie od jej czasu trwania i rodzaju. Może być stosowane jako jedyna metoda poprawy zdrowia lub połączone z podawaniem leków doustnych lub insuliny. Rodzaj stosowanej diety jest uzależniony od wielu czynników, między innymi od stopnia zaawansowania choroby, wartości glikemii, obecności powikłań czy innych dietozależnych chorób. Właściwie dobrana dieta pozwoli na wyrównanie poziomu glukozy we krwi oraz będzie zapobiegała powikłaniom.
Czym jest wymiennik węglowodanowy (WW)?
Termin ten oznacza masę danego produktu spożywczego, w którym znajduje się 10g łatwo przyswajalnych węglowodanów. Jednostka wykorzystywana jest przy leczeniu żywieniowym w cukrzycy do rotacji produktów w menu w ciągu dnia. Stosowane są do tego odpowiednie tabele wymiennikowe. Ważne jest, aby zastępować produkty tylko w obrębie tej samej grupy, to znaczy zamieniać produkty zbożowe na inne produkty zbożowe, a owoce na inne owoce. 1WW to na przykład 15g płatków owsianych, 70g ziemniaków, 200g dyni czy 80g gruszki.
Związek indeksu glikemicznego z leczeniem żywieniowym cukrzycy
Produkty o niskim indeksie glikemicznym (czyli poniżej 55) powinny być podstawą menu wszystkich osób, które chcą się odżywiać zdrowo. Jednak największą uwagę powinni na nie zwrócić osoby chorujące na cukrzycę. Indeks glikemiczny danego produktu oznacza szybkość wzrostu poziomu glukozy we krwi po jego spożyciu. Wartość porównuje się do szybkości wzrostu jej poziomu po spożyciu tej samej ilości węglowodanów pochodzących z czystej glukozy. Termin ten odnosi się przede wszystkim do produktów spożywczych, które stanowią źródła cukrów w diecie. Im niższy indeks glikemiczny tym mniej gwałtowny wzrost glikemii poposiłkowej. Szybkie wzrosty i spadki poziomu glukozy u osób chorujących na cukrzycę mogą wywołać nieprzyjemne objawy, a nawet omdlenia. Nie kierowanie się zasadami leczenia żywieniowego w cukrzycy w dłuższej perspektywie może doprowadzić do poważnych powikłań, takich jak uszkodzenie nerek, mózgu czy nawet utrata wzroku.
Jakie produkty wybierać w leczeniu żywieniowym cukrzycy?
Należy kierować się wartością indeksu glikemicznego produktów. Wśród dozwolonych węglowodanowych artykułów spożywczych wymienia się przede wszystkim pełnoziarniste produkty zbożowe. Powinno się wybierać nie tylko popularne pieczywo żytnie lub graham. Warto także zwrócić uwagę na inne produkty obfitujące w węglowodany – makaron z mąki pełnoziarnistej, płatki owsiane, otręby, ryż brązowy i grube kasze (gryczana, pęczak). Dzięki wysokiej zawartości błonnika i niskiemu indeksowi glikemicznemu sprawią także, że uczucie sytości po spożytym posiłku pozostanie na dłużej. W jadłospisie powinny znaleźć się także surowe warzywa i owoce, z przewagą warzyw.
Co wpływa na wartość indeksu glikemicznego?
Na wartość indeksu glikemicznego wpływa nie tylko ilość węglowodanów w produkcie, ale także ich rodzaj. Im większa przewaga cukrów prostych nad złożonymi – tym wyższa jego wartość. Obecność błonnika w posiłku spowoduje, że wzrost glikemii poposiłkowej będzie mniejszy. Nie bez znaczenia jest także stopień dojrzałości owoców i warzyw. Te przejrzałe będą powodowały bardziej gwałtowny wzrost poziomu glukozy we krwi. Na wartość indeksu glikemicznego wpływa także rodzaj przetworzenia produktu oraz obróbka termiczna. Im bardziej rozdrobnione i rozgotowane potrawy tym wyższa jego wartość. Istotna jest także ilość oraz forma skrobi obecnej w produkcie, a także zawartość innych składników. Warto łączyć produkty węglowodanowe z białkowymi i tłuszczowymi, ponieważ spowolni to wzrost poziomu glukozy we krwi.
Wpływ obróbki termicznej na indeks glikemiczny
Obróbka termiczna produktów zawierających węglowodany także wpływa na wartość indeksu glikemicznego. Zawsze najlepszym wyborem w leczeniu żywieniowym cukrzycy będzie spożywanie ich w formie surowej. Dotyczy to głównie owoców i warzyw. Warzywa, których indeks glikemiczny szczególnie wzrasta po ugotowaniu to marchew i buraki. Dla surowej marchewki jest to około 30, natomiast po ugotowaniu jego wartość wzrasta prawie trzykrotnie (85) ! Zamiast gotowanej marchewki do obiadu, lepszym wyborem będzie przygotowanie z niej surówki. Ważne jest także, aby produkty zbożowe gotować al dente. Spożycie rozgotowanego makaronu, ryżu czy kaszy spowoduje, że glikemia poposiłkowa będzie wyższa.
Indeks glikemiczny to nie wszystko
Jednak indeks glikemiczny to za mało, aby rzetelnie ocenić glikemię poposiłkową. W leczeniu żywieniowym cukrzycy pod lupę należy wziąć także ładunek glikemiczny, który uwzględnia zawartość węglowodanów w masie spożytego pokarmu. Oznacza to, że spożycie małej porcji produktu o wysokim indeksie glikemicznym wpłynie podobnie na poziom glukozy we krwi co spożycie dużej ilości pokarmu o niskim indeksie glikemicznym. Ładunek glikemiczny pozwala dokładniej przewidzieć jak wzrośnie poziom glukozy we krwi po konsumpcji. Przykładem może być zjedzenie 100g winogron i 300g winogron. Indeks glikemiczny obu porcji owoców jest taki sam, mimo tego po spożyciu trzykrotnie większej ilości glikemia poposiłkowa będzie wyższa, ze względu na większą wartość ładunku glikemicznego.
Czym słodzić w leczeniu żywieniowym cukrzycy?
Dla osób chorujących na cukrzycę i nie mogących żyć bez smaku słodkiego też jest rozwiązanie. W sklepach ze zdrową żywnością i supermarketach są ogólnie dostępne, popularne zamienniki cukru, które z powodzeniem można stosować w leczeniu żywieniowym cukrzycy. Charakteryzują się bardzo niską kalorycznością i niskim, a nawet zerowym indeksem glikemicznym a także słodkim smakiem. Korzystnym wyborem będzie wykorzystanie stewii. Ta niezwykła roślina jest ponad 300 razy słodsza od białego cukru, dlatego należy uważać, aby nie przesadzić z jej ilością. Wykorzystać można także słodkie właściwości ksylitolu i erytrytolu, których słodycz jest zbliżona do sacharozy. Fruktoza mimo niskiej wartości indeksu glikemicznego nie będzie dobrym wyborem. Jej nadmiar będzie niekorzystnie wpływał na gospodarkę lipidową. Można natomiast spożywać produkty naturalnie zawierające fruktozę, czyli między innymi warzywa i owoce.
Cukrzyca ciążowa – zagrożenie tylko dla przyszłej mamy ?
Cukrzyca ciążowa (GDM) to zaburzenia tolerancji glukozy ujawniające się w trakcie trwania ciąży. Dominującą grupę kobiet z GDM stanowią te, u których cukrzyca została wyindukowana przez ciążę. Jednak są to także osoby z istniejącą już cukrzycą, która została zdiagnozowana w trakcie trwania ciąży. Nieprawidłowa kontrola glikemii u ciężarnych jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ zagraża zdrowiu nie tylko przyszłej mamy, ale także dziecka. Rozwijający się w łonie matki płód jest bardzo wrażliwy na wahania poziomu glukozy w jej organizmie. Powikłania nieprawidłowo prowadzonej cukrzycy to między innymi poronienie, niedotlenienie rozwijającego się dziecka czy przedwczesny poród. Odpowiednie prowadzenie cukrzycy w ciąży jest konieczne do prawidłowego rozwoju dziecka w pierwszych etapach jego życia. Leczenie jest zależne od stopnia zaawansowania cukrzycy. W niektórych przypadkach wprowadzenie odpowiedniej diety może okazać się wystarczające, jednak w zaawansowanej cukrzycy konieczne jest także włączenie insulinoterapii. Stosowanie się do zaleceń żywieniowych dla diabetyków pozwala zmniejszyć dawki insuliny lub nawet uniknąć jej przyjmowania. Wdrożenie odpowiednich nawyków żywieniowych nie jest także obojętne po zakończeniu ciąży, ponieważ kobieta po przebytej cukrzycy ciążowej znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka jej wystąpienia w przyszłości.
W leczeniu żywieniowym cukrzycy dąży się do tego, aby wahania poziomu cukru we krwi były jak najmniejsze. Dlatego bardzo ważne jest, aby oprócz samego wyboru produktów o niskim indeksie i ładunku glikemicznym ilość węglowodanów w każdym posiłku była podobna. Należy także pamiętać o spożywaniu posiłków w podobnych odstępach czasowych – co około 3 godziny w ilości od 4 do 6. Powinno unikać się picia słodkich napojów, zwłaszcza pomiędzy posiłkami. Będzie to powodowało dodatkowy wzrost poziomu glukozy we krwi w ciągu dnia. Soki należy spożywać do posiłku. Najlepiej, jeśli będą to soki warzywne i niesłodzone soki owocowe. Z diety powinno się wykluczyć alkohol, przede wszystkim słodkie drinki i piwo, które ma wyższy indeks glikemiczny od czystej glukozy!
Anna Hajost
dietetyk
Bibliografia:
- A. Bean „Żywienie w sporcie. Kompletny przewodnik”
- J. Gawęcki „Żywienie człowieka, Podstawy nauki o żywieniu 1″
- T. Grzelak, E. Janicka, M. Kramowska, M. Walczak, K. Czyżewska, „Cukrzyca ciążowa – skutki niewyrównania i podstawy regulacji glikemii”
- Z. Zdrojewicz , O. Kocjan, A. Idzior „Substancje intensywnie słodzące – alternatywa dla cukru w czasach otyłości i cukrzycy”
- A. Baranik, L. Ostrowska „Praktyczne zalecenia dotyczące żywienia chorych z cukrzycą typu 2 i otyłością”
- Indeks glikemiczny